• Tanınmış tədqiqatçı-jurnalist Orxan Zakiroğlu (Baharlı) tarixə, ədəbiyyata aid araşdırmaları ilə tanınır. O, Ağdamın 1883-1993 illə­ri əhatə edən təhsil tarixinin ilk və yeganə tədqiqatçısıdır. 30-dan çox kitabın, 400-ə ya­xın elmi və elmi-tədqiqat xarakterli məqalənin müəllifidir. Bu günlərdə onun “Axundovlar nəslinin görkəmli şəxsiyyəti – Süleyman Sani Axundov” və “Seyidli oymağı və Kərbəlayi Miralılar nəsli” adlı monoqrafiyaları işıq üzü görüb. Hər iki  kitab müəllifin uzun illər  arxiv sənədləri əsasında apardığı tədqiqatın məhsuludur.

          “Axundovlar nəslinin görkəmli şəxsiyyəti – Süleyman Sani Axundov” (Bakı, 2025) adlı monoqrafiya görkəmli dramaturq, nasir, maarif xadiminin anadan olmasının 150 illik yubileyi münasibətilə çap edilib. Müəllifin uzun illər üzərində çalışdığı əsər tarixi qaynaqlar, arxiv materialları, tədqiqat əsərləri əsasında apardığı araşdırmalara istinadən yazılıb.

Kitabın “Görkəmli dramaturq, nasir, maarif xadimi” adlı başlıqlı bölməsində Süleyman Sani Axundovun  soykökü, həyatı, yaradıcılığı araşdırılıb. Görkəmli ədibin, pedaqoqun soykökü arxiv materiallarına, müxtəlif illərdə aparılmış kameral təsvirə, özünün 1935-ci ildə qələmə aldığı "Tərcümeyi-halım"a istinadən yazılıb.

Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarixi Arxivində saxlanılan Şuşa şəhərinin, Seyidli kəndinin (indiki Ağdam rayonunun Seyidli kəndi) Axundovlar ailəsinə aid kameral təsvirinin fotoşəkilləri kitaba salınıb. Müxtəlif illərdə aparılmış kameral təsvirinin fotoşəkilləri ilk dəfə bu monoqrafiyada çap olunur.

“Süleyman Sani Axundovun vəfatı mətbuat səhifələrində” başlıqlı bölmədə görkəmli yazıçının, maarif xadiminin vəfatı münasibətilə mətbuat səhifələrində çap edilmiş, 86 il öncəyə aid nekroloq, digər məlumatlar növbəti dəfə ətraflı araşdırılaraq fotoşəkilləri kitaba salınıb.

Monoqrafiyanın “Süleyman Sani Axundovun yubiley tədbirləri” başlıqlı bölməsində görkəmli ədibin, maarif xadiminin müxtəlif illərdə keçirilmiş yubileyi ilə bağlı məlumatlar ilk dəfə Azərbaycan və rus dillərində çap olunmuş müxtəlif adda qəzet və jurnala istinadən araşdırılıb. Araşdırmalar xronoloji ardıcıllıqla monoqrafiyaya salınıb.

Vaxtilə Süleyman Sani Axundovun anadan olmasının 90 və 100 illik yubileyi münasibətilə Azərbaycan televiziyası və radiosu silsilə verilişlər hazırlayıb. Söz ustadı haqqında müasirlərinin xatirələri, qələm sahiblərinin müsahibələri əsasında televiziya və radioda hazırlanmış ədəbi-bədii verilişlər efirə gedib. Ədibin əsərləri əsasında televiziya və radio tamaşaları hazırlanıb. Bu verilişlərin, tamaşaların hansı tarixdə efirdə göstərilməsi, səslənməsi  ilə bağlı 50-60 il öncəyə aid bütün məlumatlar müəllif tərəfindən ilk dəfə tədqiq edilib. Sovet dövründə ədibin əsərlərinin teatrlarda tamaşasının oynanılması haqqında məlumatlar da ilk dəfə olaraq araşdırılıb. Ədibin 1945-1975 illəri əhatə edən yubileyləri ilə əlaqəli məlumatlar ilk dəfə monoqrafiyanın bu bölməsində tədqiq olunub.

“Uşaqlıq həyatımdan xatirələr”də “Seyidli kəndinin təbiəti və əhalisi” başlıqlı bölmə görkəmli ədibin memuarı ilə bağlı araşdırmalardır. Bu əsərdə adları çəkilən Seyidli kənd əhalisinin şəxsiyyəti növbəti dəfə müəllifi tərəfindən arxiv materialları əsasında ətraflı araşdırılımış, dəqiqləşdırılmışdır.

Kitabın “Axundovlar nəslinin görkəmli şəxsiyyətləri” başlıqlı bölməsində Süleyman Sani Axundovun ata-ana tərəfdən mənsub olduğu nəslin görkəmli şəxsiyyətləri haqqında məlumat verilmişdir. Görkəmli ədibə, ailəsinə, qohumlarına aid fotoşəkillər də kitabda işıq üzü görmüşdür. Axundovlar ailəsinin kameral təsviri əsasında hazırlanmış görkəmli ədibin nəsil şəcərəsi 2 cədvəldə ilk dəfə kitaba salınmışdır.

Süleyman Sani Axundovun dayısı görkəmli maarif xadimi, pedaqoq Səfərəli bəy Vəlibəyovun (1861-1902) qızları Nigar xanımın və Sürəyya xanımın (sənəddə Ayna xanım adı ilə də qeyd olunub – O.Z.B.) 2-ci Rus-Tatar Qadınlar Məktəbinə müəllim təyin edilməsi ilə bağlı Bakı şəhər Dumasının təhsil komissiyasının 1913-cü ilə aid qərarları monoqrafiyada ilk dəfə tədqiq edilib. Bakı şəhər Dumasının təhsil komissiyasının 1913-cü ilə aid 2 qərarın fotoşəkli monoqrafiyada çap olunur.

“Süleyman Sani Axundov müasirlərinin xatirələrində” başlıqlı bölmədə görkəmli dramaturqun, nasirin, maarif xadiminin müasirlərinin xatirələri çap olunur.

Orxan Zakiroğlunun (Baharlı) bu il işıq üzü görmüş növbəti əsəri “Seyidli oymağı və Kərbəlayi Miralılar nəsli” adlı monoqrafiya1dır. Kitab müəllifin uzun illər üzərində çalışdığı tarixi qaynaq­lar, arxiv materialları, tədqiqat əsərləri əsasında apardığı araşdırmalar əsasında qələmə alınıb. Əsər müəllifin 2017-ci ildə işıq üzü görmüş “Qarabağın Seyidli oy­ma­ğı” adlı monoqrafiyası əsasında hazırlanıb. 2015-ci ildə nəşr edil­­­miş “Seyidli oymağının bəzi tarixi şəxsiyyətləri” adlı kitab da “Qarabağın Seyidli oy­ma­ğı” adlı monoqrafiyadan xülasədir.

“Seyidli oymağı və Kərbəlayi Miralılar nəsli” kitabı “Qarabağın Seyidli oymağı” adlı monoqrafiyadan sonra Seyidli oy­mağı və nəsil­ləri haqqında növbəti sanballı tədqiqat əsəridir. Seyidlidə Qazılılar, Məmmədbəyli (Murtuzabəy­­li­­­lər), Nəcəf­qu­lubəyli, Kazımbəyovlar, Axun­dov­lar, Şərifli, Kər­bə­layi Miralılar, Bəbiralılar, Göyüşlülər, Eyvazlı, Molla­lar, Şıxılı, Seyid­lər, Molla Qurbanlı, Hacı İsmayıl­lı­lar, Hacı Tağılar, Əbül­qasımlı, Nə­dirlər, Hacılar, Hacı Mah­mud­lu, Kəlba Əhmədli, Dəvəbatıran, İbadlar, Nənəşlər, Kərbəlayi Baha­­dur­lu, Əbilli, Kəlba Vəlilər (Kötəlin üstü), İlanqır­xan­lar, Məşədi Yusifli, Fətalılar, Təpə məh­lə, Tillər, Əmiraslanlılar, Məşədi Ələsgərlilər, Məm­məd­ba­ğır­lılar, Bə­dəllər, Ayaqyalınlar, Keçəllər məhləsi və baş­­­qa nəsillər, nə­­sil­lə­rin ya­şadığı məhl­ələr olub. Əsərdə Se­­yidliyə aid növbəti dəfə tədqiqat işləri aparılıb, nəsilləri, tarixi şəxsiyyətləri, ziyalıları haqqında ətraflı məlumat araşdırılıb.

Seyidlidə yaşamış imam-peyğəmbər övladlarının, din xadimlərinin, alimlərinin tərcümeyi-halları növbəti dəfə tədqiq edilərək kitaba salınıb. Seyidlinin bəzi varlı tacirlərinin nəşr edilmiş tərcümeyi-halları da bu araşdırmalara aiddir.

Monoqrafiyada Kərbəlayi Miralı­­lar nəslinin tarixi kökləri sistemli şəkildə əlavələrlə növbəti dəfə ayrıca araşdırılıb, şəxsiyyətləri, ziyalıları haqqında ətraflı məlumat verilib. Bu nəsildən olan Axund Molla Mustafa Əliyevin (1843-...) Ağdam Cümə məscidinin ilk axundu seçilməsi, tərcümeyi-halı monoqrafiya müəllifi tərəfindən araşdırılıb. Axund Molla Mustafanın vəfatından sonra axund seçilmiş oğlanları Hacı İbrahim ağa Axundovun, Axund Molla Zülfüqar Axundovun tərcümeyi-halları bu araşdırmalar sırasındadır.

Kitabda Seyidlidə 200-dən çox daş evin olması, vaxtilə 26 su dəyirmanının fəaliyyət göstərməsi haqqında məlumat verilir.

Əsər­­də eyni za­man­da Seyidlidə yaranmış, fəaliyyət gös­tər­miş təh­­sil ocaqlarının (“Ünas” məktəbi, Seyidli kənd orta məktəbi, Tillər kənd orta məktəbi) tarixi araşdırılır, müəllimlərinin  siyahısı çap edilir. Bəzi müəllimlərin tərcümeyi-halları, nəsillərə görə, kitaba salınıb.

Seyidli kəndindən olan Azər­bay­can Milli Elmlər Akademiya­sı­nın həqiqi və müxbir üzvü seçilən alim­lə­rin (Adilə Namazova, Teymur Vəliyev, Zakir Məmmədov, Nərgiz Axundova) tərcümeyi-halları ayrıca çap olunur.

Müəllifin Seyidli oymağına və Kərbəlayi Miralılar nəslinə aid monoqrafiyalarının, kitablarının, elmi mə­qa­lə­lərinin siyahısı da kitabda işıq üzü görüb.

Seyidli kəndinin 1844-1873 illərə aid kame­ral təsviri də kitaba salınıb.

          Hər iki kitab tədqiqatçılar, müəllimlər, tələbələr, o cümlədən geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulur.