• Biz doğma yurd-yuvamızdan qaçqın düşəndə Ağcabədi rayonunun kəndlərinin birinə gəldik. Burada köhnə ata-baba dostlarımız yaşayırdı. Bizə hazır bir ev verdilər. Bomboş. Sonra məlum oldu ki, evin sahibi gözlənilməz bir qəza nəticəsində həlak olub, həyat yoldaşı isə başqa kənddən olduğu üçün biryolluq çıxıb gedib. Xalq dili ilə desək, ev xaraba qalıb.

Bizim öz evimiz Laçında xaraba qalmışdı, Ağcabədidə başqa birinin xaraba evinə yığışırdıq.

Köçümüz gələn gün qonşular başımıza yığışdı. Təndir çörəyi, pendir, mer-meyvə gətirdilər. Hələ dünyanın humanist vaxtları idi. Həm də yaxınlıqda müharibə gedirdi. Müharibə bəşər övladını qəddarlaşdırmaqla yanaşı, həm də onun nəcib keyfiyyətlərini üzə çıxarır.

Yaşlı qadınlardan biri lap mehriban davrandı bizimlə, kimliyimizi, haradan və necə gəldiyimizi soruşdu. Ən axırda da dedi:

“Bu evə yığışmağınız çox yaxşı oldu, evlərin işığı gəlməyəndə Allaha ağır gedir...”

Qonşular hamısı sevinirdi. Sonradan anladım ki, onlar təkcə bir ailənin sığınacaq tapmasına yox, həm də bu evdən işıq gəlməsinə sevinirlər. İşıq gəlməyən evlər ətrafa ağır bir hüzn havası yayır. Məhəllənin firavan ab-havasını pozur. Uşaqlıqdan belə evlərdən həmişə qorxmuşam. Mənə elə gəlib ki, dünyanın ən qorxulu varlıqları gecələr o evə toplaşır: əcinnələr, ağzından od püskürən əjdahalar, adamyeyənlər...

Öz kəndimizdə qonşuluqda belə bir ev vardı. Böyüklər bizi nə qədər məlumatlandırsalar da, o evdən qorxurduq. Gecələr ümumiyyətlə... Gündüzlər nisbətən... Bəzən uşaqlar topa bir yerdə olanda yaxınlaşıb toz tutmuş pəncərəsindən güc-bəla içəriyə baxırdıq. Bu, evi görmək marağından çox, bir adrenalin axtarışı idi. Ən azı qəribə, tüklü-müklü bir adam içəridən biz balacalara barmaq silkələməli, biz də çığıra-çığıra qaçmalı idik. Bundan sonra həm yeknəsəq kənd həyatına bir az maraq qarışar, həm də böyüklər bizim havayı yerə qorxmadığımızı görərdilər.

Sonralar işığı sönən evlərin təkcə mistik yox, həm də real qorxusunu yaşadım. Ağcabədinin qış yataqları deyilən ərazisində piyada bir yataqdan o birinə gedirdim. Məlumat üçün bildirim ki, buralar heyvan saxlamaq üçün nəzərdə tutulan düzənlik ərazilərdir. Nəinki normal maşın yolu, heç daş-kəsəyi, ağacı, balaca bir təpəsi də yoxdur. Uzağı yulğun kolları, qarağanlar, yağtikanlar, yovşanlar var, bunlar da hər yerdə eyni cürdür və biri-birindən fərqlənmir. Ona görə uzaq ətrafı görməsən getdiyin ünvanı tapa bilməzsən. Hətta gündüz də! Mən isə gecə gedirdim. Obalarda əsasən yeraltı damlar və qamış daxmalar vardı. Onların arasında tək-tük daş evlər gözə dəyirdi. Mən bu evlərdən birinin çöldə, hündürdə yanan işığını görürdüm və ona doğru gedirdim. Zil qaranlıq olsa da, üstəlik göydən narın və davamlı yağış töksə də, narahat deyildim. Çünki işığı gələn evə doğru addımlayırdım.

Birdən işıq söndü. Dünya büst-bütün zülmətə qərq oldu. Mənə elə gəldi ki, kainat yoxa çıxdı. Qara dəliyə düşdüm. Necə qatı qaranlıq idisə, özüm-özümü görmürdüm. Qeyri-iradi əl atıb özümü, sonra ayağımı çırpıb yeri yoxladım. Var idik. Mövcud idik. Amma axı bayaq bir ev də vardı. İndi yoxdur. Mən hara gedəcəkdim? Görəsən, gedə bilməsəm, soyuqdan donub ölməzdim? Bəs qurd-quş? Bu zülmət gecədə üstümə bir canavar atılsa, nə edərdim.

Addımlarımı işığın təxmini istiqamətinə yeyinlətdim. Ancaq düz getdiyimə əmin deyildim. Sadəcə gedirdim. Getməli idim. Bir azdan nə oldu, bilirsinizmi? Həmin işıq yandı və kainat təzədən geri qayıtdı. İşıq yananda yolu təxminən beş dərəcə bucaq altında əyri getdiyimi gördüm. Çox deyildi. Ancaq uzaq məsafə üçün məni tamamilə fərqli yerə aparardı.

İşığa tərəf necə qaçdımsa... Deyəsən, həyatım boyu heç nəyə doğru bu qədər böyük eşqlə qaçmamışdım. Hətta bir dəfə ayağım ilişdi, üzüqoylu yıxıldım, ancaq qorxudan gözümü işıqdan çəkmədim. Əlimin cızılmasına, üst-başımın palçığa batmasına fikir vermədən qalxıb yenə qaçdım. Mən işığı gələn evin nə demək olduğunu orda daha çox anladım.

Nağıllarda qəhrəmanın nicatı işıqgələndə deyil, ithürındədir. Çünki işıq çox uzaqdan da görünə bilir. Hətta bəzən üfüqə yaxın hansısa ulduzu ev işığı zənn edib tamamilə aza bilərsən. İtin səsi isə həmişə yaxından gəlir. Bu səs yaxınlıqda insan, ev, ferma, gözətçi köşkü – bir sözlə qurtuluş olduğuna işarədir.

Ev işıqlarının uzaqlığını müəyyən etmək çətin deyil. Uzaqdan göz vurur sanki. Yanıb-sönür. Bu, göz yanılması deyil. Əksinə, uzaqlar gözün yanlışını düzəldir. Elektrik seli fasiləsiz deyil, qırıq-qırıq axır və işığın yaxınlığında olanda gözlərimiz bu fasiləliyi tutmur.

Uzaqdan kənd işıqları sanki hansısa bir sirli nəğməyə akkord tutur. Mən öz rayonumuzda müşahidə etmişdim bunu. Üzbəüz qarşıdakı uzaq dağların yaxasına səpələnmiş evlərin işıqları həmişə sayrışırdı.

İşğaldan sonra kəndimizdə bütün evlərin dağılmasından çox, heç bir evdən işıq gəlməməsini xəyal edəndə vahimələnirdim.

İyirmi doqquz il sonra viranəyə dönmüş kəndimizə ilk qayıdanda da işıqsızlıqdan qorxdum. Dünyada işığı gəlməyən kəndlərdən vahiməli mənzərə təsəvvürünüzə gətirməyin...

Bir neçə il keçəndən – mal-heyvan və arı təsərrüfatları köçəndən sonra kəndimizin qənşərində sevindiyimdən gözlərim yaşardı: evlərdən, həyətlərdən işıq gəlirdi.

Ölmüş evlər dirilmişdi və gözlərini açıb mənə baxırdı...

Rejissor Elçin Musaoğlu “Nabat” filmində evlərdən gələn işıq məsələsini çox yaxşı tutub və tamaşaçıya da göstərə bilib. Mənə qalsa, təkcə “Nabat”ın yox, Qarabağ müharibəsindən çəkilən bütün filmlərin ən yaxşı səhnələrindən biri, bəlkə də birincisi budur: öz evini tərk etməyən yaşlı qadın düşmən kəndin boşaldığını anlamasın deyə gecələr bütün evlərdə çıraq yandırır.

Mən o kadrlara baxanda haradasa azan bir adam təsəvvür etdim – mütləq bu işıqları görüb gələcəkdi...

Biz əslində otuz illik məcburi köçkünlük həyatını azan adamlar kimi yaşadıq, çünki pərvanə kimi başına toplaşmalı olduğumuz işığı itirmişdik.

İşıq lap qədim yaddaşımızda həm də ocaqla assosiasiya olunur.

Başqa sözlə, ocaq təkcə istiliyi ilə deyil, işığı ilə də ümid və sığınacaq yeridir.

Evlərin işığı sönməsin heç vaxt – Allaha ağır getməsin.